top of page

¿Quieres conocer nuestro entorno en gallego-asturiano?...

A nosa aldea, Fontescavadas, forma parte del conceyo de Bual y ta situado nel treito medio del valle del río Navia, nel noroccidente d'Asturias, con úa estensión de 119 kilómetros cuadrados. Llinda pol Norte cos conceyos del Franco y Cuaña. Pol Sur temos Eilao, nel Este Villayón y pol oeste Castripol. A principal vía de comunicación é a carretera comarcal AS-12 (cóyese en Navia xunta á ponte), que vei a Grandas de Salime. Tamén ta comunicado por carretera cua Veiga (comarcal AS-22), Villayón, Os Ozcos, Taramunde y A Caridá. Bual ta a us 140 kilómetros da capital del Principado d'Asturias, Uviéu.

 

Nel conceyo viven us 1.500 vecíos, repartidos por úa villa, once llugares, corenta y úa aldeas y dellos de caseiríos, todo integrado nun sistema parroquial. As parroquias son as de Santiago Apóstol de Bual, Santa María de Sarandías, Santa María Madalena de Doiras, Santiago de Castriyón, San Xuan Bautista da Ronda y San Bras da Veigadouria (Rozadas). Tamén pertenece al conceyo a localidá de Cova, anque ta dentro da parroquia de San Llourenzo de Llebredo, nel conceyo del Franco.

​

El Río Navia atravesa el conceyo de Sur a Norte, recoyendo el augua dos ríos secundarios y os rigueiros del conceyo, que participan en dúas presas dedicadas á producción d'electricidá: a d'Arbón y a de Doiras. Ésta última alimenta dúas centrales eléctricas, a de Silvón y a de Doiras, que xeneran más de 1.000.000 Kw/h. Tamén os ríos son bus pá pesca y os deportes náuticos, pa os que dispóin d'amarre d'embarcacióis en Sarandías, Castriyón, Llendigresia, na Ponte del Estado y xunta a presa de Doiras.

​

A población de Bual sufre un enveyecemento contínuo por causa da mengua da natalidá y a emigración constante da xente nova en busca de trabayo. En 1930 el conceyo chegóu a ter censados 7.300 habitantes. Hoi en día tán alredor dos 1.500.

​

A fala de Bual ta dentro del qu'os especialistas vein chamando “gallego-asturiano”, úa variedá llingüística ben característica nosa, unde se mezcran rasgos gallegos, asturianos y propios namás da zona.

​

Un personaxe ilustre del conceyo é Bernardo Acevedo y Huelves, que nacéu en 1849. Foi el primeiro estudioso da historia de Bual y tamén el primeiro qu'escribíu na nosa fala.

​

El punto más alto del conceyo ta na Serra da Bovia, a us 1.160 metros sobre el nivel del mar. El punto más baxo é nel Río Navia con us 45 metros.

​

Pa chegar a Fontescavadas podemos ir polla carretera nacional 634 hasta Navia, y xunta a ponte sobre el Navia coyemos el desvío pa Bual y Grandas de Salime. Pásase por sitos como el castro de Cuaña y llugares guapísimos como Sarandías. En chegando a Bual, cruzámoslo y siguimos en dirección a Grandas, pasamos San Llouguís, Piñeira, Doiras. Despós de pasar este llugar, a us 600 metros temos un desvío pá presa del mesmo nome que tamén temos que pasar. A un kilómetro desviámonos á esquerda pa Silvón y allí xa temos señalizado un desvío a Fontescavadas, que ta a 4 Km.

​

Fontescavadas ten sólo cinco casas habitadas: Ca del Cristo, Ca de Bras, Ca Ferreira, Ca de Sierra, Ca de Rigueiro. É un remanso de paz y tranquilidá. Allí, además das súa búa xente, podemos encontrarnos con us estupendos paisaxes. Desde os soutos de castañeiros y carbayos da parte baxa del llugar hasta el monte baxo da serra das Pasadas, con 900 metros de altura, desde unde podemos ver toda a serra de Carondio, hasta el mar frente a costa de Navia y as montañas de Lugo. Tamén merece a pena visitar os molíos veyos d'augua, qu'inda los siguen usando os vecíos pa moler el trigo y fer el pan.

​

Fontescavadas era un llugar dedicao á ganadeiría de lleite, pro desde us anos acó, desapareceu del todo. El pouco que queda é gado de carne. Da llabranza tamén queda mui pouco, namás pal consumo da casa: patacas, verdura, etc. Cada vez aumenta más a afición pollas abeyas. A calidá del mel de Fontescavadas é mui grande por causa da muita flora de prantas melíferas y poliníferas, como as uces ou el rubión, que dan al mel da zona un color y un sabor inconfundibles.

​

A construcción dos cortíos ou colmiales é outra das cousas qu'hai que destacar de Fontescavadas (y da zona occidental d'Asturias). Son construccióis de pedra, redondas, con úa altura de tres ou cuatro metros, que guardaban os trobos dos osos.

​

En Fontescavadas hai dúas capiyas: a Capiya del Cristo, unde ta Santo Domingo da Calzada, el patrón del llugar, que se festexa el 12 de mayo con úa festa nel pueblo. El outra capiya é a de San Francisco. Ésta é úa capiya que pertenece á Ca de Sierra. Ten úa campá que chaman a Campá de María. Según contan, condo hai muita tormenta tócase a campá y a tormenta desfáise.

Saber quén foi el primer habitante da zona é totalmente imposible; pero pol significado da palabra BUAL, en llatín BOALE (Premium rusticum bovile), que vén da palabra llatía BOS (boi ou vaca), igual podemos deducir qu'os primeiros habitantes de Bual foron ganadeiros trashumantes que chegaron aquí intentando guardar el gado del aire frío del norte al aveiro da Serra de Penouta. El paisaxe que deberon encontrar debía ser case máxico. Úa zona de bus pastos, con montes chíos de bidureiras, carbayos ou castañeiros. Había úa gran variedá de caza, muito más variada qu'agora.

​

As súas primeiras cabanas debían tar feitas de canas y peleyos, outras taban feitas de parapetos de pedras, pa defenderse da intemperie. Al ser tan probes as cabanas, nun chegóu ningún resto a os nosos tempos. Pa instalallas querían miyor as ourelllas dos ríos, pa tar cerca del augua y aprovetar qu'os animales baxaban a beber pa poder cazallos.

​

Supónse que nel Paleolítico xa había sitos habitados na zona, anque d'esta época nun se conservóu ningún resto, así qu'eso nun se pode demostrar. Foi más tarde, nel Neolítico, condo xa quedaron restos que nos demostran a esistencia de habitantes na zona. Na serra de Penouta encóntrase ún dos campos de túmulos más grandes d'Asturias, con 72 túmulos catalogados. Outro importante peteiro de túmulos tá na serra de Penácaros, entre Bual y Vilanova d'Ozcos. Outro grupo témoslo na parroquia de Castriyón y na Serra de Fontescavadas tamén hay catalogados dellos.

​

Os túmulos son montóis de terra y pedras con forma cónica, feitos pollos habitantes primitivos pa cubrir cualquer outro tipo d'enterramiento, entre ellos os dólmenes. Normalmente nos túmulos incinerábanse os mortos y a súa cinza metíase en recipientes dentro dos pozos tumulares. Xunta a cinza solían aparecer instrumentos de pedra (puntas de frecha, brosas, cuitellos, punzóis…) que pousaban como ofrenda a os mortos.

​

Os dólmenes eran úa especie de monumento megalítico formado por úa pedra grandúa posta encima d'outras deretas. El recinto cubríase con pedras y túmulo hasta formar úa especie de cono gigante sostido polla estructura del dolme. Esos dólmenes eran tumbas colectivas, anque tamén se cre que s'usaban como punto de referencia nel paisaxe, pa estremar territorios ou marcar pastos.

​

Un monumento tamén neolítico a destacar en Bual é El Penedo Aballón. É úa pedrúa que ten varias toneladas de peso y que se pode aballar sin ningún esforzo. Tense a idea de que aquella xente tíanla como símbolo relixoso, pode que p'adorar al sol ou á llúa. Hai outra pedra d'este tipo en Prelo, y outra na lladeira oriental de Llaviada, frente al pueblo de Peiróis, que se conoce col nombre d'Aballadoira, anque hoi ta mui desfeita y case nun se sabe lo que foi.

Foi nesta época, el Neolítico, condo a xente se dá conta de que se pode llabrar a semente das prantas que hasta entós coyía por ei, y de que dalgús animales podíanse domesticar. Aquí pode dicirse qu'empezóu a llabranza y el allindar gado. Grupos de pobladores dedicábanse a allindar gado d'un sito a outro, andaban as serras y os valles buscando os miyores pastos pal gado, qu'empezóu sendo carneiros, cabras y oveyas, pa despós ser tamén cochos y vacas. Fían cabanas de maderos y canas, dalgúas tamén de pedras y peleyos cubríndolas. Tamén había grupos que siguían vivindo nas covas.

​

Sobre el siglo VI antes de Cristo, xente indoeuropea conocedora da metalurxa del ferro entróu pollos Pirineos y foise asentando polla zona, fuxindo del frío del norte d'Europa y da superpoblación. Buscaban terras búas, riqueza mineira y bon clima. Bual deuyes el que buscaban. Eran os que vein chamándose celtas, que se mezcraron cua población autóctona, amañaron úa especie de poblados que conocemos como castros (del llatín castrum, campamento fortificado), desarrollaron miyor a llabranza, a ganadeiría y a mineiría. Xa s'usaba el carro y sabían montar d'a caballo. Adoraban a dioses en forma d'espíritos vivos nos ríos, montes ou nas tormentas.

​

A guerra debía ser normal nas súas vidas, porque todos os poblados aparecen rodiados de murallas de pedra. En Bual localizáronse castros en Pendia, Os Mazos, A Escrita, Ouria y Castriyón.

​

El castro de Pendia ocupa úa estensión de us 3.000 metros cuadrados sobre un alto y taba cercado con una parede de dous metros d'ancho feita en pizarra. Dentro d'esta muralla hai ruinas d'úa especie de castello redondo de sete metros de diámetro, y varias ruinas del que parece ser úa esplotación mineira.

​

El castro dos Mazos encóntrase mui cerca del anterior, lo que fai supoñer qu'era úa dependencia del de Pendia.

​

El castro d'A Escrita ta tamén nun alto. Quedan restos da muralla y Da xanza. Tamén hai indicios d'úa presa que salía del Río de Carrugueiro y chegaba hasta el castro.

​

El castro d'Ouria ta na entrada del llugar. Sólo quedan us poucos restos da muralla y da xanza.

 

Del castro de Castriyón nun queda proba da súa esistencia pero sábese d'úa especie de castello que había na ourella del Río Navia, del que se chegóu a conocer a súa torre, desfeita en 1897 p'aprovetar as pedras na construcción d'úa casa. Nese castello hai a tradición de que se guardaran os Infantes de Carrión, qu'eran xenros del Cid.

​

Estos antepasados deixáronnos muitas referencias das súas ocupacióis y costumbres. Además de dárseyes ben a guerra, sábese qu'eran us bus metalúrxicos. Sacaban el ouro en estado puro dos calces dos ríos, llougo trabayábanlo a golpe de martello, convertíanlo en láminas dalgadías que despós trabayaban pa daryes a forma querida. Tían fornos de fundición pa os minerales y de cocer pal barro. Además del ouro, el cobre y el bronce, empezaron a trabayar nun mineral novo pa ellos, qu'era el ferro.

​

OS COSTUMBRES DOS NOSOS ANTEPASADOS NOS CASTROS

​

A mayor parte da información sobre a manera de vivir nos castros y os sous costumbres témosla gracias a dalgún escritor grecolatino, sobre todo Estrabón, que nacéu nel ano 58 antes de Cristo y morréu sobre el 25 d. de C. Éste escribía según yo cuntaban os soldados romanos condo volvían das batallas cos ástures (por certo que yes demos abonda batalla). Estos escritores falaban da zona como “probe y inhóspita”, y dalgúa vez falan de grandes montes y selvas.

​

Todos os montañeses son sobrios, beben augua, dormen na terra y deixan os pelos llargos y soltos según os costumbres das muyeres, anque condo combaten cíñen el pelo á frente con úa banda. Fían competicióis de tipo ximnástico, militar y de carreiras de caballos, carreiras y lluitas tanto de guerrillas como en formación por manípulos. Visten polo regular de mouro con túnicas cuas qu'en dalgúa ocasión tamén se deitaban nas camas de paya.

​

A llabranza era rudimentaria y con cultivos mui pouco variados. Usaban llandes. Despós de secallas desfíanlas y molíanlas y fían úa especie de pan con ellas pa conservallas muito tempo, anque tamén coyían centén, cebada, miyo y escanda. Tían todos as arabías da llabranza feitas de madeira. Tían más importancia a ganadeiría y el pastoreo qu'a llabranza. Os productos dos animales valíanyes d'alimento y vistido y pa comerciar con ellos.

​

Sobre a mineiría coméntannos tamén qu'era mui rudimentaria, nun taba esplotada de xeito intensivo. D'eso xa s'ocuparon os romanos despós. Sacaban el ouro dos arenales dos ríos peneirando a arena.

​

Os castros taban formados por varias familias unidas por dalgún antepasado común, formaban un clan y a unión de varios clanes fían úa tribu.

​

Comenta Estrabón qu'as muyeres tían muita relevancia nel plano social y económico. Tamén participaban nas guerras y nos roubos. Practicaban a “covada” (despós de dar a lluz era el home el que se encargaba del neno qu'acababa de nacer).

​

El poder político taba a cargo d'un conseyo que s'axuntaba fendo un banquete unde discutían os problemas da tribo y tomábanse as solucióis oportunas. Según este mesmo historiador, comían sentados en bancos apegados á parede, aliniados según as súas edades y dignidades. Os alimentos pasábanlos de mao en mao y llougo bebían y beilaban homes y muyeres coyidos das maos.

​

Estrabón comenta a gran bravura d'estos guerreros dos castros astures, que chegaban a suicidarse se caían nas maos dos romanos. Dice el historiador qu'a proba da súa rudeza y el sou salvaxismo é el detalle de que llavaban os dentes cos sous propios mexos, que deixaban en envasiyas pa que se corrompesen.

​

Fuente: Benjamin Pérez Suárez www.soydeboal.es

bottom of page